Thị trường Carbon – Trong nhiều thập kỷ qua, biến đổi khí hậu đã trở thành một trong những thách thức toàn cầu lớn nhất, đặt ra nhu cầu cấp bách về các giải pháp bền vững. Việt Nam, là một quốc gia chịu nhiều ảnh hưởng từ thiên tai và sự thay đổi thời tiết cực đoan, đã có những bước tiến quan trọng trong việc xây dựng và thực thi chính sách về thị trường carbon. Câu chuyện của Việt Nam về thị trường carbon được đan xen bởi những hiệp định quốc tế và các phản hồi trong nước nhằm ứng phó với thách thức khí hậu toàn cầu.
Khởi Đầu từ Công Ước UNFCCC (1994)
Năm 1994, Việt Nam chính thức gia nhập Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC). Đây là cột mốc đầu tiên trong việc đặt nền móng cho cam kết giảm phát thải của quốc gia. Công ước này không đặt ra yêu cầu cụ thể về cắt giảm khí thải cho các nước đang phát triển, nhưng nó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì mức phát thải ở mức kiểm soát được.
Thời kỳ này, Việt Nam chủ yếu tập trung vào việc xây dựng và nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu. Các chính sách trong nước giai đoạn này vẫn ở giai đoạn ban đầu, nhưng công ước UNFCCC đã khơi dậy nhu cầu xây dựng hệ thống đo lường phát thải và giám sát môi trường.
Tham Gia Nghị Định Thư Kyoto và Cơ Chế Phát Triển Sạch (2005-2012)
Năm 2005, Nghị định thư Kyoto chính thức có hiệu lực, và Việt Nam là một trong những nước đang phát triển tham gia cơ chế này. Nghị định thư Kyoto đánh dấu bước tiến quan trọng khi lần đầu tiên các quốc gia cam kết cụ thể về việc giảm lượng khí thải nhà kính.
Điểm nổi bật của giai đoạn này là Cơ chế phát triển sạch (CDM) – một sáng kiến cho phép các quốc gia phát triển đầu tư vào các dự án giảm phát thải tại các nước đang phát triển và nhận được tín chỉ carbon (CER) từ các dự án này. Việt Nam đã đẩy mạnh triển khai các dự án CDM, từ các nhà máy xử lý chất thải đến các dự án năng lượng tái tạo như thủy điện và điện gió.
Đây cũng là thời kỳ mà chính phủ Việt Nam bắt đầu ban hành một số chính sách khuyến khích phát triển năng lượng sạch và tiết kiệm năng lượng, phù hợp với tiêu chí của CDM. Các dự án CDM không chỉ tạo nguồn thu từ việc bán tín chỉ carbon, mà còn giúp chuyển giao công nghệ, mở ra tiềm năng phát triển cho năng lượng sạch tại Việt Nam.
Hiệp Định Paris và Cam Kết NDC (2015-2016)
Với sự ra đời của Hiệp định Paris vào năm 2015, thế giới chứng kiến một bước ngoặt lớn khi các quốc gia cam kết giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, và nỗ lực giới hạn mức tăng này ở mức 1.5°C. Hiệp định Paris yêu cầu tất cả các quốc gia, dù phát triển hay đang phát triển, phải đóng góp giảm phát thải khí nhà kính thông qua các cam kết quốc gia tự quyết định (NDC).
Năm 2016, Việt Nam chính thức đệ trình Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) với mục tiêu giảm phát thải 8% vào năm 2030 so với kịch bản thông thường, và có thể tăng lên 25% nếu nhận được sự hỗ trợ quốc tế. Để đáp ứng cam kết này, Việt Nam đã đẩy mạnh xây dựng hệ thống chính sách nội địa, bao gồm các biện pháp kiểm kê khí thải, khuyến khích các ngành công nghiệp áp dụng công nghệ sạch và tăng cường năng lượng tái tạo.
Giai đoạn này cũng chứng kiến một số cải cách trong Luật Bảo vệ môi trường, tạo điều kiện cho việc phát triển thị trường carbon trong nước và khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng công nghệ giảm phát thải.
Luật Bảo Vệ Môi Trường 2020 và Nghị Định 06/2022
Vào năm 2020, Việt Nam thông qua Luật Bảo vệ môi trường mới, lần đầu tiên đặt nền móng cho việc thiết lập thị trường carbon nội địa. Điều này cho thấy Việt Nam đã đi xa hơn các cam kết quốc tế, chủ động xây dựng nền tảng pháp lý cho việc trao đổi tín chỉ carbon trong nước. Luật quy định các yếu tố về hệ thống đo đạc, báo cáo và thẩm định phát thải khí nhà kính (MRV) – một yếu tố quan trọng để đảm bảo tính minh bạch và độ tin cậy của thị trường carbon.
Năm 2022, Nghị định 06/2022/NĐ-CP ra đời nhằm cụ thể hóa Luật Bảo vệ môi trường, quy định chi tiết về việc đo đạc và báo cáo phát thải, đồng thời định hướng phát triển thị trường tín chỉ carbon. Nghị định này xác định các doanh nghiệp trong các lĩnh vực có mức phát thải lớn sẽ bắt buộc tham gia vào hệ thống giao dịch carbon, và nhà nước sẽ tiến hành kiểm soát lượng phát thải qua việc cấp hạn ngạch.
Chiến Lược Quốc Gia về Biến Đổi Khí Hậu và Cam Kết Net-Zero (2022-2050)
Năm 2022, Việt Nam công bố Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050, với mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Mục tiêu này thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong việc đồng hành cùng cộng đồng quốc tế trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu. Để đạt mục tiêu net-zero, Việt Nam đặt ra kế hoạch phát triển mạnh mẽ các ngành công nghiệp không phát thải, khuyến khích doanh nghiệp tham gia thị trường carbon và xây dựng hệ thống kiểm soát phát thải chặt chẽ.
Chiến lược này cũng nhấn mạnh việc tăng cường hợp tác quốc tế, phát triển công nghệ giảm phát thải và thúc đẩy các lĩnh vực bền vững như nông nghiệp thông minh, năng lượng tái tạo và công nghệ thu hồi carbon. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đang triển khai các dự án thí điểm để xây dựng hệ thống giao dịch tín chỉ carbon trong nước.
Các Thử Nghiệm và Triển Vọng Thị Trường Carbon Nội Địa
Việt Nam hiện đang triển khai các dự án thí điểm thị trường carbon nội địa, trong đó cho phép một số ngành công nghiệp thí điểm giao dịch tín chỉ carbon. Các dự án này đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tính hiệu quả, tìm kiếm các giải pháp kỹ thuật và hoàn thiện quy trình pháp lý cho thị trường carbon Việt Nam.
Tuy còn đối mặt với nhiều thách thức như nguồn vốn, hạ tầng công nghệ và nhận thức xã hội, Việt Nam có triển vọng trở thành trung tâm giao dịch tín chỉ carbon của khu vực Đông Nam Á nếu thành công trong việc phát triển hệ thống giao dịch minh bạch và bền vững.
Phụ lục: danh sách các chính sách liên quan đến thị trường carbon hiện đang có hiệu lực tại Việt Nam
1. Luật Bảo vệ Môi trường 2020: Đặt nền móng cho việc phát triển thị trường carbon trong nước, quy định về giảm phát thải khí nhà kính và cơ chế trao đổi tín chỉ carbon.
2. Nghị định 06/2022/NĐ-CP: Quy định chi tiết về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, bảo vệ tầng ozone, và hướng dẫn xây dựng hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định (MRV) cho thị trường carbon.
3. Quyết định 01/2022/QĐ-TTg: Ban hành danh mục các ngành và cơ sở phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính, tạo cơ sở cho việc phân bổ hạn ngạch phát thải và tham gia thị trường carbon.
4. Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050: Đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, thúc đẩy phát triển thị trường carbon và các cơ chế giảm phát thải.
5. Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam: Xây dựng lộ trình phát triển thị trường carbon, bao gồm việc thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon từ năm 2025 và vận hành chính thức vào năm 2028.
6. Thông tư 17/2022/TT-BTNMT: Hướng dẫn kỹ thuật về đo đạc, báo cáo, thẩm định khí nhà kính cho các cơ sở thuộc danh mục kiểm kê, hỗ trợ việc tham gia thị trường carbon.
7. Quyết định 01/2023/QĐ-TTg: Phê duyệt kế hoạch phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính cho các ngành công nghiệp, chuẩn bị cho việc triển khai thị trường carbon.
