Thị trường Carbon – Hiện nay Việt Nam chưa có thị trường tín chỉ carbon bắt buộc. Do đó, việc chuyển giao kết quả giảm phát thải được thực hiện thông qua các thỏa thuận song phương theo khung thị trường tự nguyện.
Thị trường Carbon Toàn cầu: Nguồn gốc và Cơ chế
Ý tưởng về thị trường carbon bắt nguồn từ Nghị định thư Kyoto của Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu, được thông qua vào năm 1997. Theo đó, các quốc gia có dư thừa hạn ngạch phát thải có thể giao dịch với các quốc gia vượt hạn ngạch phát thải. Hình thức giao dịch này đã tạo ra một loại hàng hóa mới: các chứng chỉ đại diện cho lượng phát thải khí nhà kính được giảm hoặc hấp thụ. Vì carbon dioxide là đơn vị quy đổi chung cho các khí nhà kính, nên các giao dịch này được gọi là giao dịch carbon, tạo nên thị trường tín chỉ carbon.
Trên thế giới, thị trường carbon hoạt động theo hai cơ chế chính:
Thị trường Carbon Quốc tế Tự nguyện
Thị trường này dành cho các tổ chức và công ty giao dịch tín chỉ carbon một cách tự nguyện nhằm thực hiện trách nhiệm xã hội, cải thiện hình ảnh trước công chúng và bổ sung tín chỉ cho thị trường carbon trong nước. Giao dịch được thực hiện dựa trên các thỏa thuận song phương hoặc đa phương, với giá cả được quyết định bởi cung và cầu.
Giá carbon trên thị trường tự nguyện dao động từ 2 đến 4 USD/tấn. Tại châu Á, giá trung bình vào các năm 2019, 2020, và 2021 lần lượt là 1,8 USD, 1,6 USD, và 3,09 USD/tấn. Hiện tại, giá trung bình giảm xuống còn 1,07 USD/tấn.
Thị trường Carbon Nội địa (Bắt buộc)
Thị trường này được thiết lập và quản lý bởi các chính phủ nhằm thực hiện cam kết giảm phát thải quốc gia. Các tổ chức và doanh nghiệp được phân bổ hạn ngạch phát thải; nếu vượt hạn ngạch, họ phải đóng thuế hoặc mua thêm hạn ngạch hoặc tín chỉ carbon. Giá cả được xác định dựa trên chính sách quốc gia.
Hiện nay, gần 30 quốc gia và vùng lãnh thổ đã áp dụng thuế carbon, với mức thuế dao động từ 1 đến 137 USD/tấn.
Lộ trình Phát triển Thị trường Carbon của Việt Nam
Ngày 7/1/2022, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định 06/2022/NĐ-CP, quy định giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone. Nghị định này xác định lộ trình và thời điểm phát triển thị trường carbon trong nước:
- Năm 2025: Thí điểm vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon.
- Đến năm 2027: Xây dựng quy định quản lý tín chỉ carbon, cơ chế trao đổi và bù trừ tín chỉ carbon. Phát triển khung vận hành sàn giao dịch và thí điểm các hoạt động giao dịch carbon trong các lĩnh vực tiềm năng.
- Từ năm 2028: Chính thức vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon và kết nối với thị trường khu vực và toàn cầu.
Các Thỏa thuận Chuyển nhượng Tín chỉ Carbon Rừng tại Việt Nam
Hiện tại, giao dịch tín chỉ carbon rừng tại Việt Nam chỉ diễn ra qua các thỏa thuận tự nguyện. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Bộ NN&PTNT) đã triển khai hai thỏa thuận chuyển nhượng kết quả giảm phát thải lớn:
- Thỏa thuận ERPA Bắc Trung Bộ
Ký ngày 22/10/2020 giữa Bộ NN&PTNT và Ngân hàng Thế giới (WB), đại diện cho Quỹ Đối tác Carbon Lâm nghiệp (FCPF). Thỏa thuận này chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO₂ từ khu vực Bắc Trung Bộ với giá 5 USD/tấn, tổng giá trị 51,5 triệu USD.- 95% kết quả được sử dụng để đóng góp vào Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDCs).
- Trong giai đoạn 2018–2019, khu vực này giảm được 16,21 triệu tấn CO₂. Việt Nam đã chuyển nhượng 10,3 triệu tấn và nhận 51,5 triệu USD. WB đồng ý mua thêm 1 triệu tấn, còn 4,91 triệu tấn đang được đàm phán.
- Thỏa thuận ERPA Nam Trung Bộ và Tây Nguyên
Ký ngày 31/10/2021 tại COP26, thỏa thuận này chuyển nhượng 5,15 triệu tấn CO₂ trong giai đoạn 2022–2026 cho LEAF/Emergent với giá tối thiểu 10 USD/tấn, tổng giá trị 51,5 triệu USD.- Diện tích rừng đăng ký giảm phát thải là 4,26 triệu ha, gồm 3,24 triệu ha rừng tự nhiên và 1,02 triệu ha rừng trồng.
- Bộ NN&PTNT đang hoàn tất đàm phán với Emergent và chuẩn bị đề xuất lên Thủ tướng Chính phủ.
Tầm nhìn Tương lai
Bộ NN&PTNT đặt mục tiêu chính thức vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon vào năm 2028, tạo kết nối giữa thị trường trong nước với khu vực và thế giới. Đây là bước đi quan trọng để tối đa hóa lợi ích quốc gia, huy động nguồn lực cho bảo vệ và phát triển rừng, đồng thời thực hiện cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu.
